Reszel - ciekawostki historyczne
Pomniki w Reszlu
Według Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN z 1996 roku Pomnik to dzieło rzeźbiarskie lub architektoniczno-rzeźbiarskie wzniesione dla upamiętnienia osoby lub zdarzenia historycznego, w formie posągu lub grupy rzeźb, kolumny, obelisku, budowli, czasem sztucznie usypanego wzgórza (kopiec) lub naturalnego głazu; odrębną odmianą jest pomnik nagrobny (nagrobek).
Reszel, tak jak wiele innych miast w Polsce, ma bardzo złożoną historię, a to ze względu na zmieniającą się w czasie przynależność państwową i ustrojową, z dobrowolną, ale także wymuszoną migracją ludności. Stąd też budowane w Reszlu pomniki przez jedno państwo lub przez jedną formację polityczną często znikały bezpowrotnie przy nowych. Zdarzało się, że niektóre z nich po mniejszej lub większej kosmetyce i adaptacji przystosowywano do nowych realiów, usuwając, przede wszystkim, nieadekwatne do danego czasu (przynależności państwowej i systemu politycznego) napisy i symbole.
Według planu miasta Reszla sprzed 1945 roku opracowanego w 1968 roku przez Josefa Juxa u Karla-Heinza Wolfa (PLAN DER STADT RÖSSEl/OSTPR. (vor 1945). ANgeffestigt ohne Maßstab in Jahre 1968 von Josef Jux u. Karl-Hainz Wolf) przed II wojną światową w Reszlu były dwa pomniki upamiętniające poległych żołnierzy pruskich w trzech dużych wojnach oraz pomnik upamiętniający plebiscyt z 1920 roku. Dwa z nich po 1945 roku przystosowano do nowej powojennej rzeczywistości. Oprócz nich w niemal 60-letnim okresie powojennym powstało kilka innych pomników i tablic pamiątkowych.
1. Pomnik znajdujący się na placu Ignacego Padarewskiego wzniesiono w 1905 roku dla upamiętnienia mieszkańców Reszla i okolic poległych w wojnie austryjacko-pruskiej (1866) i wojnie francusko-pruskiej (1870-71). Pomnik ma postać zwężającego się ku górze obelisku składającego się z trzech kolumn o trzech różnych przekrojach kwadratu każda. Całość pomnika spoczywa na czterostopniowym, schodkowym postumencie. W dolnej części obelisku, z czterech jego stron, znajdują się kamienne tablice z wyrytymi nazwiskami poległych żołnierzy i zapisami chwały pruskiego oręża. Na jednej z tablic (w tłumaczeniu z języka niemieckiego na język polski) znajduje się zapis: „Poległym ku pamięci, Żyjącym jako przykład, Przyszłym pokoleniom jako wzór do naśladowania”.
W wersji pierwotnej, a więc za czasów państwa pruskiego (przed 1945 rokiem), pomnik zwieńczony był figurą orła zrywającego się do lotu, z charakterystycznie rozpostartymi skrzydłami. W górnej części obelisku znajdował się wizerunek wieńca laurowego i gałązki z bagnetem.
Po drugiej wojnie światowej z obelisku zdjęto figurę orła, w miejsce którego wstawiono dwa charakterystyczne miecze, nadające pomnikowi charakter pomnika grunwaldzkiego. Z najwyższej kolumny usunięto wieniec laurowy i gałązkę z bagnetem, pierwotne tablice kamienne przykryto żeliwnymi tablicami z hasłami związanymi już z historią Polski. Stan ten trwał do 1993 roku, w którym zdjęto żeliwne tablice, odsłaniając tym samym wcześniejsze tablice kamienne. Z elementów powojennych pomnika pozostał prostopadłościenny kamień z napisem „Poległym ku pamięci”, znajdujący się z lewej strony 5-stopniwych schodków.
2. Pomnik przy ulicy B. Chrobrego. Obecnie nie istnieje. Zbudowany został dla upamiętnienia żołnierzy pruskich poległych w I wojnie światowej (1914-1918). Znajdował się on na terenie obecnego Gimnazjum nr 1 im. Adama Mickiewicza, kilkanaście metrów od ulicy Bolesława Chrobrego i kilkadziesiąt metrów od budynku szkoły. Obecnie w miejscu jego posadowienia znajduje się wyłożony płytkami chodnikowymi placyk z ławeczkami. Przy placyku leżą trzy prostopadłościenne bloki kamienne o podstawie kwadratu, prawdopodobnie pozostałość po omawianym pomniku.
3. Pomnik przy zbiegu ulic Wojska Polskiego i A. Mickiewicza postawiono, aby upamiętnić plebiscyt z 11 lipca 1920 roku, w którym mieszkańcy okręgu reszelskiego opowiedzieli się za przynależnością do Prus a nie do Polski. Bazę pomnika stanowił okazały kamień w postaci nieregularnej bryły zbliżonej do ostrosłupa (w widoku z przodu kształtem zbliżony do trójkąta równoramiennego) o wysokości ok. 1,70 m, zamocowany w płycie betonowej. Na tym kamieniu znajdowała się prawdopodobnie żeliwna tablica z informacją o zwycięskim plebiscycie. Po 1945 roku tablicę tę zastąpiono inną upamiętniającą koniec II wojny światowej. Z dzieciństwa pamiętam, że była to płyta żeliwna w kształcie elipsy z prostym, ale wymownym napisem: 9 V 1945. W 2008 roku, kiedy wykonywałem prezentowane zdjęcie, na kamieniu nie było już owej tablicy, ale jej kształt i miejsce jej przymocowania można dokładnie określić na podstawie zróżnicowanych odcieni kamienia oraz pozostałych w kamieniu otworów z odciętymi kołkami stalowymi.
4. Pomnik w parku przy zbiegu ulicy Wojska Polskiego i I. Krasickiego.
Pomnik powstał prawdopodobnie w latach sześćdziesiątych (a może nawet siedemdziesiątych) minionego wieku jako pomnik wdzięczności żołnierzom „wyzwalającym” Reszel w 1945 roku. Jak niektórzy twierdzą zastąpił on inny pomnik wykonany w postaci obelisku z gwiazdą, znajdujący się w innym miejscu. Obecny monument, jak widać na zdjęciu, ma również formę obelisku. Wykonany został ze zbrojonego betonu, który w wielu miejscach uległ już spękaniu i korozji.
5. Pomnik ofiar akcji „Wisła” znajdujący się przy cerkwi parafialnej pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego (przy ulicach: Podzamcze i Mazurska) został zbudowany przez społeczność narodowości Ukraińskiej w 2007 roku, w 60-tą rocznicę Akcji „Wisła”. Pomnik stanowi duży głaz granitowy (o średnicy ok. 1 m) z prostokątną kamienną tablicą zwierającą herb Ukrainy (w odmianie małej) i fragment wiersza wybitnego ukraińskiego poety Aleksandra Olesia oraz dedykację. Treść zapisów na tablicy, w tłumaczeniu z języka ukraińskiego na język polski, jest następująca:
Bracia – wygnańcy,
wspomnijmy szczęśliwy
kraj, szczęśliwe dni …
Bracia i siostry,
zapłaczmy
wśród obcych na
obczyźnie!
Aleksander Oleś
1947 – 2007
OFIAROM AKCJI „WISŁA”
W 60-ą ROCZNICĘ ZBRODNI
POTOMKOWIE
RESZEL, 19.08.2007
6. Tablica upamiętniająca Wincentego Pola znajduje się w ścianie północno-wschodniej baszty reszelskiego zamku. Kamienna tablica zawiera wizerunek twarzy, nazwisko i imię oraz datę urodzenia i śmierci. Zaskakujące jest, że podana na tablicy data śmierci Wincentego Pola 1887 jest błędna, ponieważ, jak wskazuje wiele ogólnie dostępnych źródeł, Wincenty Pol zmarł 2 grudnia 1872 w Krakowie. Skąd zatem wziął się ów błąd.
Wincenty Pol to polski poeta, badacz geografii ziem polskich, uczestnik powstania listopadowego na Litwie, Kawaler Orderu Virtuti Militari. Urodził się 20 kwietnia w Lublinie w rodzinie Franciszka Ksawerego Pohla, Niemca urodzonego we wsi Kępa Tolnicka, 4 km na zachód od Reszla. Matka pochodziła ze spolonizowanej rodziny francuskiej Longchamp de Berier i ona wywarła niewątpliwie duży wpływ na utożsamianie się Wincentego Pola z Polską i Polakami.
7. Pomnik Macieja Rataja pokazujący patrona zespołu szkół ponadgimnazjalnych w Reszlu z oficjalną nazwą Zespół Szkół im. Macieja Rataja zbudowano w 1992 roku. Znajduje się on przy ulicy Łukasińskiego 3 na terenie szkoły naprzeciw wejścia do budynku głównego od strony podwórza. Pomnik, jak widać na zdjęciu, to granitowy kamień, gruszkowatego kształtu, z wyrytym w nim stosunkowo płytko wizerunkiem profilu głowy Macieja Rataja. Poniżej wizerunku patrona szkoły znajduje się jego imię i nazwisko oraz data urodzenia i śmierci.
Maciej Rataj, żyjący w latach 1884-1940, był znanym działaczem ruchu ludowego, publicystą, nauczycielem, posłem i marszałkiem sejmu, pełnił obowiązki prezydenta RP, został rozstrzelany w Palmirach.
8. Pomnik Adama Mickiewicza znajduje się na terenie Gimnazjum nr 1 przy ulicy Bolesława Chrobrego. Na postumencie wykonanym z pięciu warstw cegły klinkierowej i kilkunastocentymetrowej betonowej podsadzki znajduje się duży, nieregularnego kształtu kamień, na frontonie którego umieszczona jest żeliwna płyta z wizerunkiem głowy wieszcza – oraz z napisem jego imienia i nazwiska. Pomnik zlokalizowany jest w bezpośrednim sąsiedztwie budynku szkoły, kilkadziesiąt metrów od ulicy Bolesława Chrobrego. Dodać należy, że Gimnazjum nr 1 im. Adama Mickiewicza w dniu 25 maja 2009 roku obchodziło 10-lecie swojego istnienia.
9. Inne elementy pomnikowe
Na ścianie kamiennej korony reszelskiego amfiteatru znajdowała się niegdyś tablica poświęcona Stefanowi Żeromskiemu. O ile dobrze pamiętam z dzieciństwa i lat młodzieńczych (szeroko pojęte lata około sześćdziesiąte XX wieku) była to płaskorzeźba z wizerunkiem głowy wieszcza uzupełniona imieniem i nazwiskiem. Obecnie miejsce po tablicy jest puste. Można postawić pytanie: Co się z nią stało?
Przed bramą główną reszelskiego zamku, po lewej stronie wejścia na dziedziniec, stoi wyrzeźbiona w kamieniu postać Ignacego Krasickiego. Autorem rzeźby jest Bolesław Marschall, który o swoim dziele z pewnością mógłby powiedzieć więcej, odpowiadając chociażby na pytanie: Czy rzeźba jest dokończona i dlaczego stoi w tym nietypowym dla pomników miejscu?
Przy wejściu na teren otoczenia (międzymurza) zamkowego po prawej stronie znajduje się zagadkowy, nieopisany element stalowy, o wysokości ok. 2 m. Nie wiadomo co on przedstawia. Może warto by było to wyjaśnić.
REKLAMA
opublikowano: 2009-06-09, © Tadeusz Rawa,
7607
Komentarze
Brakuje tablicy, którą mieszkańcy Reszla
ufundowali w hołdzie Janowi Pawłowi II.
Płaskorzeźba poświęcona Żeromskiemu, o ile dobrze pamiętam, leży (lub leżała) na murze z kamieni tuż obok baszty naszego zamku. Pamiętam, że ta płaskorzeźba wisiała w amfiteatrze jeszcze jakieś 10-15 lat temu.
Ul. Bohaterów
Pomnik wdzięczności AR Radzieckim Żołnierzom z jednostek 2 i 3 Frontu Białoruskiego, którzy wyzwalali Warmię i Mazury, społeczeństwo Reszla wystawiło pomnik 1969r.
Do foto 11. Słyszałem, że to pomnik przyjaźni polsko- niemieckiej. Symbolizujący 2 stykające się dłonie. Postawiono go pierwotnie przed ratuszem w trakcie Dni polsko- niemieckich,a o ile mnie pamięć nie myli rok później wykonno rzeźbę zamku, na szczycie kamienia stojącego obok galerii, który tam stoi do dziś. Polecam zwrócić na niego uwagę!
Co do kwestii płyty leżącej na murze- to raczej Piłsudski niż Żeromski. Tamta płyta z parku zaginęła.
ostatnie artykuły z tego działu:
- Reszel widziany oczami turysty i podróżnika
- Książki pasjonatów historii Reszla i okolic
- Reszel – jedno z najpiękniejszch miasteczek w Polsce
- Sekrety reszelskiej historii
- Czy w podziemiach reszelskiego kościoła są skarby?
- „Badanie dawnych dzwonów...” - po prelekcji
- Zaproszenie
- Tylko projekt kończymy a nie działania...
- „Ocalmy od zapomnienia”
- Co się dzieje z kapliczkami?
- dalej...