Szlak nie tylko pielgrzymkowy: Reszel – Święta Lipka

Wstęp

Gmina Reszel ma na swoim terenie dwie perełki turystyczne: miasto Reszel z całą jego staromiejską infrastrukturą i sanktuarium maryjne w Świętej Lipce, oddalone od siebie zaledwie o 6 km. Bliskie położenie obydwu miejscowości - Reszla i Świętej Lipki – miało wpływ na wzajemne przenikanie się ich bogatej i ciekawej historii. O jednej i drugiej miejscowości napisano już wiele. Znacznie mniej napisano zaś o otoczeniu drogi z Reszla do Świętej Lipki. Przy drodze tej, ważnym niegdyś trakcie komunikacyjnym i szlaku częstych pielgrzymek, zgromadzone zostały również interesujące ślady dziedzictwa kulturowego.

W niniejszym opracowaniu przestawiono pokrótce historię sanktuarium w Świętej Lipce, i kilku mniej okazałych obiektów znajdujących się przy drodze z Reszla do Świetej Lipki jak: 15 kapliczek różańcowych, niezwykły słup graniczy oddzielający Warmię od Mazur, kamienie milowe, średniowieczny kanał wodociągowy i trzy miejscowości: Robawy, Lipową Górę i Ramty.

Sanktuarium w Świętej Lipce

W Świętej lipce XV wieku znajdowała się mała kaplica (12 x 7,8 m), dom księdza i gospoda (wieś założono dopiero pod koniec XVIII w.). Już w tamtym czasie w dni odpustowe do Świętej Lipki przychodziły pielgrzymki nie tylko z Prus, Warmii, ale także Mazowsza dla pozyskania odpustu, uproszenia łaski lub podziękowania za łaski już otrzymane. Po zakazaniu w księstwie pruskim wiary katolickiej w 1525 roku, kaplica i dom księdza zostały ograbione i zburzone, lipę wycięto, figurkę Matki Boskiej utopiono w jeziorze, a fundamenty kaplicy przysypano piaskiem stawiając na jej miejscu szubienicę. Odtąd pielgrzymki do Świętej Lipki zostały zabronione pod karą śmierci. Mimo to pątnicy nadal przychodzili. Odwilż polityczna po 1603 roku dająca pruskim katolikom wolność wyznania spowodowała, że w 1618 roku na starych fundamentach rozpoczęto budowę nowej murowanej kaplicy, zadaszonej stropem drewnianym i dachówką.

Odbudowa kaplicy zapoczątkowała rozkwit sanktuarium. Pielgrzymów przybywało coraz więcej. Przychodzili w różnych porach roku, najliczniej jednak latem, a szczególnie w święta maryjne. Reszel, jako najbliższy, urządzał co roku cztery pielgrzymki, nadto osobno szła grupa z przedmieścia Rybaki (obecnie ul. Mazurska). Uczniowie kolegium jezuickiego w Reszlu chodzili co miesiąc śpiewając przez całą drogę litanie i pieśni maryjne.

Coraz większe rzesze pielgrzymów ściągających do Świętej Lipki wymusiły budowę znacznie większej świątyni. Kamień węgielny pod nowy kościół położono 1 listopada 1687 roku, a więc zaledwie 69 lat od wybudowania wcześniejszej kaplicy.

Założony znacznie wcześniej Reszel (1337 r.), dobrze rozwinięty pod każdym względem, miał istotny wpływ na rozwój sanktuarium maryjnego w Swiętej Lipce, chociażby poprzez reszlskich jezuitów świadczących usługi duszpasterskie w Świętej Lipce i poprzez reszelskich rzemieślników uczestniczących w budowie kościoła. Obecnie kościół ten ma tytuł bazyliki mniejszej, ustanowiony przez Papieża Jana Pawła II dekretem z dnia 24 lutego 1983 roku.

Kapliczki drogi różańcowej

Przy drodze najczęstszych pielgrzymek z Reszla do Świętej Lipki, w latach 1733-35, wybudowano piętnaście barokowych kaplic różańcowych. Zbudowane z cegły i otynkowane, ustawione po obu stronach drogi, do dziś zachowały się w doskonałym stanie.

Od frontu w korpusie każdej kapliczki znajduje się średnio głęboka nisza, w której umieszczona jest płaskorzeźba obrazująca jedną ze stacji drogi krzyżowej. Frontony wszystkich kapliczek wyposażono w pilastry. Każda z kapliczka zakończona jest trójstopniowym gzymsem, a całość przykryta dachówką ceramiczną tzw. esówką. Kapliczki zwieńczone są żelaznymi krzyżami z chorągiewkami wykonanymi pierwotnie przez kowala Jana Schwartza z Reszla. Większość z chorągiewek nie dotrwała do naszych czasów, zastąpiono je więc nowymi. Ów kowal wykonał także w Świętej Lipce w 1731 roku piękne balustrady żelazne na wieżach kościoła, a w 1734 roku wielką bramę do krużganku, której dwa skrzydła mają postać ozdobnych krat gęsto wypełnionych skręconymi liśćmi akantu.

Słup graniczny

W lesie przed Świętą Lipką przy drodze, którą niegdyś znacznie częściej niż obecnie przemierzały piesze pielgrzymki znajduje się niezwykły słup graniczny z 1750 roku, wyznaczający granicę Warmii. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w opracowaniu „Ślady materialne historycznej granicy Warmii”.

Kamienie milowe

Nieopodal niezwykłego słupa granicznego z 1750 roku przy asfaltowej drodze (ok. 200 m przed rozwidleniem dróg do Kętrzyna i Mrągowa), po obu jej stronach, znajdowały się do niedawna dwa kamienie milowe z napisem „5 Meilen von Bartenstein”, o których można przeczytać w tym samym opracowaniu co podanym powyżej. W maju 2007 roku owe kamienie milowe zostały skradzione, o czym donosiła Gazeta Olsztyńska z dnia 12-13.05.2007 r. w artykule pt. „Chcieli ukraść kamienne słupy graniczne”. Kętrzyn. Tylko dzięki szybkiej reakcji reszelskich policjantów ocalały kamienie milowe wyznaczające historyczną granicę pomiędzy Warmią a Mazurami w okolicach Świętej Lipki. Pracownicy jednej z firm transportowych załadowali je razem z drewnem na ciężarówkę. Do czego były im potrzebne granitowe słupy po dwie tony każdy? – Panowie tłumaczyli, że chcieli dociążyć Kamaza – mówi Marcin Piechota, rzecznik kętrzyńskiej policji. Zatrzymano trzech mężczyzn, właściciela firmy transportowej z Mrągowa 38-letniego Dariusz K. Oraz jego dwóch pracowników 44-letniego Henryka S i o dwa lata starszego Tadeusza T.

Po wstępnych ustaleniach policji, zarzuty otrzymał jedynie właściciel firmy, grozi mu do 10 lat więzienia. Pozostali dwaj mężczyźni będą występowali w charakterze świadków. Samochód z całym ładunkiem przebywa obecnie na parkingu strzeżonym w Kętrzynie. Wartość słupów została wstępnie wyceniona na około 10 tysięcy złotych. – Wezwana na miejsce pracownica Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Olsztynie stwierdziła, że skradzione przedmioty mają szczególne znaczenie dla kultury – dodaje rzecznik policji w Kętrzynie.

Kamienne słupy mierzą po około 1,5 metra wysokości. Na obydwu są wyryte niemieckojęzyczne napisy „5 Meilen von Bartenstein”, czyli „5 mil do Bartoszyc”, a pochodzą prawdopodobnie z roku 1772. ewa.

Średniowieczny kanał wodociągowy

Interesującym akcentem trasy pielgrzymkowej, nie mającej w prawdzie związku z pielgrzymkami jako takimi, jest obecność dawnego (z końca XIV w.), początkowego odcinka kanału wodociągowego z systemu zasilania Reszla w wodą, funkcjonującego od 1389 do 1971 roku. Znajdujący się w pobliżu drogi jaz na rzece płynącej w kierunku Reszla, przepust rzeki i kanału pod drogą oraz sama rzeka i kanał są wystarczającym powodem dla którego, w ramach przysparzania atrakcji turystycznych, można by w tym miejscu przedstawić na odpowiedniej planszy średniowieczny system reszelskich wodociągów miejskich.

Miejscowości

Przy drodze z Reszla do Świętej Lipki znajdują się trzy miejscowości: Robawy, Lipowa Góra i Ramty.

Wieś Robawy, oddalona od miasta ok. 1 km, została założona na prawie chełmińskim w 1363 roku. Wieś pierwotnie nosiła nazwę Borgholcz, później, w 1389 roku, zmieniła nazwę na Robaben, wywodzącą się od nazwiska zasadźcy Robabe,. Wzmianki historyczne dotyczące tej wsi sięgają XIV wieku i dotyczą chociażby sporów między jej mieszkańcami, a władzami Reszla dotyczących gruntów wokół budowanego kanału wodociągowego.

W Robawach znajduje się barokowa kaplica wybudowana w 1733 roku z fundacji rodziny Markuszewskich. W stanie obecnym tworzy ona prezbiterium nowej kaplicy wystawionej w 1929 roku. W ołtarzu znajdowała się zabytkowa pieta (rzeźba przedstawiająca Matkę Boską trzymającą na kolanach martwego Chrystusa) w stylu gotyckim z ok. 1771 roku (obecnie w Reszlu). Kaplica otwierana jest tylko raz w roku – 26 lipca, podczas obrzędów odpustowych.

Niegdyś Robawy zaliczane były do jednych z większych wsi. W 1820 i 1939 roku mieszkało w tej wsi odpowiednio 248 i 656 osób. W 2005 roku Robawy liczyły 138 mieszkańców.

Ok. trzech km od Reszla po prawej stronie szosy do Świętej Lipki na niewielkim wzgórzu znajduje się mała wieś (w 2005 roku zaledwie 23 mieszkańców) o nazwie Lipowa Góra (niem. Lindenberg) z dawnym dworem z 1858 roku. W końcu XIX w. i do 1945 folwark wchodził w skład gospodarstwa Ramty, własności ziemskiej o powierzchni ok. 400 ha, należącej do rodziny Trenkmann. Po II wojnie światowej do 1966 roku folwark należał do Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Ramtach, po czym w latach 1966-1994 razem z gospodarstwem w Ramtach do Zespołu Szkół Rolniczych w Reszlu stanowiąc jedno z jego gospodarstw pomocniczych wykorzystywanych jako baza dydaktyczna praktycznej nauki zawodu. W 1994 roku folwark i gospodarstwo Ramty przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Wieś Ramty znajduje się na piątym km drogi pielgrzymkowej, po lewej jej stronie, w oddaleniu od szosy ok. 200 m. Do Świętej Lipki pozostaje 1 km drogi. Na uwagę w tej wsi zasługuje dwór pochodzący 2 połowy XIX wieku, założony na rzucie litery L, parterowy, przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja frontowa zdobiona klasycystycznym detalem architektonicznym. Warto także wspomnieć, że przed II wojną światową w majątku ziemskim funkcjonowała także wytwórnia cementu i wytwórnia skrobi ziemniaczanej.

Zakończenie

Na krótkim, bo zaledwie 6 km odcinku z Reszla do Świętej Lipki przez stulecia zgromadzone zostało duże bogactwo historyczne, które można wykorzystać jako atrakcje turystyczne. Szczególnie wyeksponować należało by dwa najmniej widoczne elementy krajobrazu kulturowego: dawną granicę Warmii i początkowy odcinek średniowiecznego systemu zaopatrywania Reszla w wodę. Wzrost atrakcyjności szlaku pielgrzymkowego może mieć wpływ także na zwiększenie zainteresowania turystów miastem Reszel.

Literatura

REKLAMA

opublikowano: 2007-08-20, © Tadeusz Rawa,

11878

ostatnie artykuły z tego działu:

• Reszel widziany oczami turysty i podróżnika
• Książki pasjonatów historii Reszla i okolic
• Reszel – jedno z najpiękniejszch miasteczek w Polsce
• Sekrety reszelskiej historii
• Czy w podziemiach reszelskiego kościoła są skarby?
• „Badanie dawnych dzwonów...” - po prelekcji
• Zaproszenie
• Tylko projekt kończymy a nie działania...
• „Ocalmy od zapomnienia”
• Co się dzieje z kapliczkami?
• dalej...