Kapliczki i krzyże przydrożne w Reszlu

Jednym ze znaków rozpoznawczych Warmii są niewątpliwie kapliczki i krzyże przydrożne, występujące znacznie częściej niż w innych obszarach Polski. Te typowe dla Warmii, dawnego biskupiego dominium, zabytki sakralne mają niepowtarzalną architekturę.

Na stronie internetowej "Dom Warmiński" w pozycji "Kapliczki przydrożne" (www.domwarminski.pl) Szymon T. Drej pisze: "Architektura warmińskich kapliczek, stanowiąca o ich wyjątkowości, jest wypadkową kilku nakładających się na siebie tradycji budowlanych. Jest to w pierwszej kolejności dziedzictwo architektury i sztuki ludowej, wypracowanej autonomicznie przez lokalnych, anonimowych twórców. Drugą tradycją jest czerpanie z historycznych stylów architektonicznych, wreszcie trzecią - z rozwiązań technicznych i dorobku kultury starożytnej, której nośnikiem i przekazicielem było chrześcijaństwo."

Kapliczki przydrożne to niewielkie budowle kultowe, najczęściej w formie wolno stojącego domku murowanego lub drewnianego, wieżyczki z wnękami, figury ustawionej na kolumnie lub słupie, ozdobnej skrzynki zawieszonej na drzewie itp. Ustawiane od średniowiecza na rozstajach dróg, polach, wsiach i cmentarzach, fundowano je zarówno z potrzeby serca, z pobożności, lub jako pokutę za grzechy. Wiele z nich powstawało jako wota - w intencji ocalenia od wojny, zarazy, klęski głodu, lub też w podzięce za wysłuchane modlitwy. Rozwój liczby kapliczek na przestrzeni wieków był różny. Szczególnie dużo powstawało ich po klęskach żywiołowych i epidemiach. Niektóre z nich stały się zaczynem zbudowanych później sanktuariów i kościołów, jak chociażby jednej z najpiękniejszych barokowych świątyń w Świętej Lipce, tuż za granicami właściwej Warmii.

Na tej samej co wyżej stronie internetowej Szymon T. Drej pisze "Kapliczki stawiano zwykle z inicjatywy ludzi prywatnych, lub też całych społeczności wiejskich. Kościół, aczkolwiek zachęcał do zbożnego dzieła, nie miał zwykle bezpośredniego wpływu na ich powstawanie. Mimo tego w niektórych wsiach panował zwyczaj uzyskiwania zgody miejscowego proboszcza na postawienie kapliczki. Była to forma, którą nazwać możemy "honorowym patronatem". Księża mieli ponadto swój udział w dopełnieniu dzieła budowy. Kapłan dokonywał symbolicznego przemienienia kapliczki - budowli, w kapliczkę - obiekt sakralny. Dzięki uroczystemu poświęceniu kapliczki następowało bowiem przejście ze sfery profanum do sacrum".

Kapliczki spełniały ważną funkcję kultową, nie tylko w tych miejscowościach, w których brakowało kościołów. Przy kapliczkach gromadzono się na nabożeństwa majowe, śpiewano pieśni religijne i odprawiano msze. Stąd wyruszały procesje święcenia pól, czy pokarmów w Wielką Sobotę. W miejscowaosciach, w których znajdował się kościół kapliczki stanowiły, a w wielu przypadkach stanowią nadal istotny element chociażby procesji Bożego Ciała.

W krajobrazie Warmii znalźć można oprócz kapliczek także krzyże przydrożne, upamiętniające najczęściej istotne wydarzenia miejscowej społeczności. Wiele z nich stawianych jest także obecnie. W dobie stale rozwijającej się motoryzacji wiele z nich, stojąc przy drogach, upamiętnia miejsca wypadków samochodowych, ostrzegając jednocześnie kierowców o czyhających ich zagrożeniach.

Na terenie Reszla znajduje się 7 kapliczek i 4 krzyże nie licząc krzyży przy kościołach i licznych krzyży cmentarnych. W grupie kapliczek 3 z nich to kapliczki przydrożne, jedna przycmentarna, dwie przykościelne i jedna należąca do 15 jednorodnych kapliczek 6 km drogi różańcowej Reszel - Święta Lipka.

Jedna z grupy trzech kapliczek przydrożnych, znajduje się przy skrzyżowaniu al. Wojska Polskiego i ulic: 1 Maja i Zwycięzców. Ta jednostronna kapliczka, zbudowana w stylu neogotyckim, pochodzi z IV ćwierćwiecza XIX wieku. Korpus kapliczki wykonany z czerwonej cegły spoczywa na dwuschodkowym kamiennym cokole. Od frontu znajduje się duża, głęboka, ostrołukowa, otwarta nisza, w której znajduje się figura NMP z dzieciątkiem Jezus. Nad niszą z figurką znajduje się okrągła blenda. Korpus kapliczki wieńczy pokryty ceramiczną dachówką dwuspadowy daszek, który okalają cztery narożne krótkie sterczyny. Korona ściany frontowej i tylnej zwieńczone są odpowiednio metalowym krzyżem i trzema schodkowymi sterczynami.

Druga kapliczka z tej samej grupy, zbudowana także w stylu neogotyckim, pochodząca z początku XX wieku, znajduje u zbiegu trzech ulic: Racławickiej, Zwycięzców i Gdańskiej (przy tzw. targowicy). Jest to kapliczka dwustronna, jednopoziomowa, składająca się z trzech części: kamiennego cokołu, wysokiej części bazowej i korpusu. Korpus o obrysie mniejszym od części bazowej, oddzielony od niej gzymsem, przykryty jest dwuspadowym daszkiem. Po obydwu stronach kalenicy znajdują się dwie, metalowe ozdobne sterczyny w postaci tzw. kwiatonów. W korpusie kapliczki, po obydwu jego stronach, znajdują się płytkie ostrołukowe ozdobne nisze. Od strony ulicy Gdańskiej (drogi do Sątop) w niszy umieszczona jest figurka NMP. W takiej samej niszy, po przeciwnej stronie korpusu, znajduje się także, ale nieco mniejsza figurka NMP, ponad którą zawieszony jest krucyfiks. W bazowej części kapliczki znajdują się dwie jednakowe, prostokątne blendy: w jednej (od frontu) umieszczony jest obrazek NMP, a w drugiej (od tyłu) napis: MARYJO! UKAŻ NAM ¬RÓDŁO WODY ŻYWEJ.

Trzecia kapliczka przydrożna znajduje się przy ulicy Chrobrego - na wprost wylotu ulicy Kościuszki. Pochodzi ona z 1906 roku. W odróżnieniu od poprzednich jest to kapliczka dwupoziomowa. Korpus pierwszego poziomu z ostrołukową, otwartą niszą i znajdującą się w niej figurą NPM posadowiony jest także, jak w omówionych powyżej kapliczkach, na kamiennym cokole. Na korpusie pierwszego poziomu, zakończonego gzymsem, nabudowany jest mniejszy (tak co do zarysu jak i wysokości) korpus drugiego poziomu z niszą zamkniętą przeszklonym oknem, w której znajduje się figurka anioła. Kapliczka, a właściwie korpus jej drugiego poziomu, nakryty jest dwuspadowym daszkiem z dachówki betonowej. Kapliczkę, otynkowaną i pomalowaną na biało, wieńczy metalowy krzyż z chorągiewką wiatrową.

Czwarta kapliczka, zlokalizowana przy zbiegu ulic: Podmiejskiej, Słowackiego i Mickiewicza, po lewej stronie przed bramą na cmentarz, przy której znajduje się dom dawnego (sprzed II wojny światowej) hoscpicjum katolickiego, zbudowana została w zupełnie innym stylu. Jest to kapliczka barokowa z wszystkimi charakterystycznymi dla tego stylu elementami. Założona na planie półkola ma kształt muszli, zarówno w obrysie zewnętrznym jak i wewnętrznym. Masywny korpus kapliczki zwieńczony jest daszkiem, w postaci połowicznej czaszy, którego pokrycie stanowi dachówka ceramiczna. Na koronie kapliczki znajduje się ażurowy krzyż żelazny. W dużej owalnej frontowej niszy, na wysokim owalnym postumencie, stoi duży krucyfiks. Po obydwu stronach niszy występują charakterystyczne dla baroku trójdzielne pilastry z dwustopniowymi bazami i z dwoma rzędami łamanych gzymsów kapitelami. Łukowata korona fasady kapliczki jest przyozdobiona delikatnym łamanym gzymsem. W obecnym stanie ta murowana, pokryta tynkiem kapliczka jest pomalowana na jaskrawy żółty kolor, z wyjątkiem niszy i gzymsów, które są pomalowane na biało. Po stylu w jakim została ona wykonana można przypuszczać, że jest to najstarsza kapliczka w Reszlu, być może ma ona już co najmniej 250 lat, podobnie jak 15 barokowych kapliczek drogi różańcowej z Reszla do Świętej Lipki, pochodzących z 1743 roku, z których pierwsza znajduje się w obrębie miasta, przy ulicy Słowiańskiej. Hipotezę co do wieku kapliczki może potwierdzać to, że barok kończył się w latach trzydziestych i czterdziestych XVIII wieku.

W krajobrazie Reszla znalźć można szereg krzyży upamiętniających, być może, ważne niegdyś wydarzenia, których na ogół nie da się już odtworzyć. Te mniej okazałe (od kapliczek) elementy krajobrazu znajdują się przy drogach wylotowych z miasta jak i na jego terenie.

Przy drodze do Pleśna, po lewej jej stronie, stoi duży drewniany lekko zdobiony krzyż, w tym samym miejscu co wcześniejszy bardziej prosty, który pamiętam z dzieciństwa.

Przy drodze do Korsz stoją dwa stalowe krzyże, niemal naprzeciw siebie po obydwu stronach drogi. Jeden przedstawiłem już w opracowaniu "Wzgórze szubieniczne i...". Drugi mniej okazały umieszczony jest na wysokim kamiennym postumencie. Czwarty krzyż znajduje się u zbiegu ulic Kościuszki i Pieniężnego. Wykonany w metalu z ozdobnymi falistymi elementami na jego obrzeżach i z sercowatego kształtu zakończeniami ramion, niosący figurę ukrzyżowanego Chrystusa, posadowiony jest na wysokim kamiennym cokole. Miejsce wokół krzyża jest ogrodzone bogato zdobionym metalowym płotkiem. Na stronie frontowej ogrodzenia znajduje się żeliwna płyta z napisem w języku niemieckim: "Ruhestätte der LehrerPinnau’sehen. Eheleute", co w tłumaczeniu na język polski ma brzmienie: "Miejsce spoczynku nauczycielskiego małżeństwa Pinnausów. Małżonkowie". Wskazuje to, że w miejscu oznaczonym krzyżem pochowano dwoje ludzi, i to przed 1945 rokiem. Jeżeli tak, to powstaje pytanie: Dlaczego grób znajduje się w tym właśnie miejscu, a nie na cmentarzu, oraz w którym roku dokonano pochówku i kogo on bliżej dotyczy? Odpowiedzi na to pytanie mogą, być może, udzielić mieszkańcy pobliskich domów, którzy, jak widać ze zdjęcia, dbają o to miejsce.

Na terenie miasta znajdują się jeszcze dwie inne kapliczki znajdujące się przy kościele św. Piotra i Pawła oraz trzy inne duże krzyże: jeden przy wspomnianym kościele św. Piotra i Pawła, drugi przy kościele św. Jana Chrzciciela i trzeci na cmentarzu komunalnym.

REKLAMA

opublikowano: 2007-03-07, © Tadeusz Rawa,

12581

Komentarze

ostatnie artykuły z tego działu:

• Reszel widziany oczami turysty i podróżnika
• Książki pasjonatów historii Reszla i okolic
• Reszel – jedno z najpiękniejszch miasteczek w Polsce
• Sekrety reszelskiej historii
• Czy w podziemiach reszelskiego kościoła są skarby?
• „Badanie dawnych dzwonów...” - po prelekcji
• Zaproszenie
• Tylko projekt kończymy a nie działania...
• „Ocalmy od zapomnienia”
• Co się dzieje z kapliczkami?
• dalej...