O nazwach reszelskich ulic

Reszel, założony w 1337 roku, wg opracowanego wcześniej szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego, przez kilka stuleci nie miał oficjalnego spisu nazw ulic, tak jak wiele innych miast, nie tylko regionu Warmii i Mazur. Pierwsze oficjalnie przyjęte nazwy ulic w miastach zaczęły się pojawiać w XVIII wieku, np. w Warszawie pochodzą one z 1770 lub 1771 roku). Reszel jako znacznie mniejsze miasto - z mniejszą liczbą mieszkańców i mniej rozbudowaną infrastrukturą – oficjalną listę ulic wprowadził, jak można sądzić, nieco później. Wzorem wielu innych miast wcześniejsze nazwy zwyczajowe, związane np. z zawodami osób zamieszkujących dany rejon miasta lub charakterystycznymi obiektami, stały się w większości przypadków pierwszymi oficjalnymi nazwami ulic. Wiele z nich pozostało do końca 1944 roku. Dla przykładu można podać ich nazwy: Jeziorańska, Bisztynecka, Spichrzowa, Młyńska, Rybacka, Bramna, Nowe Miasto. Do dziś pierwotne nazwy ulic przetrwały tylko w dwóch przypadkach i dotyczą ulicy Spichrzowej i Rynek.

Nazwy ulic w Reszlu w 2009 roku, uzupełnione nazwami sprzed 1945 roku (podanymi w nawiasach), przedstawiono poniżej.

1. Bohaterów;
2. Bolesława Chrobrego, (Franz-Saldtke-Strasse);
3. Dąbrowskiego Jana Henryka, (Memeler-Strasse);
4. Gałczyńskiego Konstantego Ildefonsa;
5. Gdańska;
6. Kasztanowa;
7. Kajki Michała, (Rotdamweg);
8. Klasztorna;
9. Kochanowskiego Jana, (Ahornweg);
10. Konopnickiej Marii;
11. Kolejowa, (Adolf-Hitler-Strasse, wcześniej Poststrasse);
12. Kopernika Mikołaja, (Kastanienallee);
13. Kościuszki Tadeusza, (Schleusenstrasse);
14. Krótka;
15. Krasickiego Ignacego, (Hindenburg-Strasse);
16. Kraszewskiego Józefa Ignacego, (Mauerstrasse);
17. Księcia Witolda, (Neustrasse; Querstrasse);
18. Lipowa;
19. Łąkowa;
20. Łukasińskiego Waleriana, (Thorner-Strasse);
21. 1 maja, (Seerburger-Strasse);
22. Mazurska, (Fischerstrasse);
23. Mickiewicza Adama, (Hospitalstrasse);
24. Nad Sajną;
25. Nad Fosą, (Gartenstrasse);
26. Norwida Cypriana Kamila, (Birkenweg);
27. Nowa;
28. Nowowiejskiego Feliksa;
29. Ogrodowa;
30. Okręg, (Walkmühlenstrasse);
31. Pieniężnego Seweryna;
32. Plac Paderewskiego Ignacego Jana, (Albert-Grunenberg-Strasse);
33. Płowce, (Mülenstrasse);
34. Podmiejska, (Burggasse);
35. Podzamcze, (Gimnasialstrasse);
36. Pola Wincentego;
37. Racławicka;
38. Rataja Macieja;
39. Reymonta Władysława (Neustadt);
40. Rynek, (Marktplatz);
41. Sienkiewicza Henryka, (Schloßstrasse);
42. Słowiańska, (Freiheit);
43. Słowackiego Juliusza, (Torstrasse);
44. Spichrzowa, (Speicherstrasse);
45. Szkolna;
46. Szopena Fryderyka, (Lindenweg);
47. Tylna;
48. Wojska Polskiego (Danziger-Strasse);
49. Warmińska (Horst-Wessel-Strasse, wcześniej Münchener-Strasse);
50. Władysława Jagiełły, (Franz-Stadtke-Strasse);
51. Wyspiańskiego Stanisława, (Georg-Matern-Strasse);
52. Zajączka Józefa, (Otto-Reinke-Strasse);
53. Zientary-Malewskiej Marii;
54. Zwycięzców, (Bischofsteiner-Strasse).

Z analizy wyżej przedstawionego zestawienia wynika, że w 2009 roku w Reszlu na liście 54 nazw ulic, 20 z nich związanych jest z upamiętnieniem różnego rodzaju twórców (pisarzy, poetów, kompozytorów, malarzy itp.) Ulic, które w nazwie mają imię i nazwisko pisarza i poety jest 14 (70% nazw ulic dotyczących twórców).

Drugą co do liczności grupę stanowią nazwy ulic związane z topografią terenu. Ich liczba wynosi 16, co stanowi ok. 30% ogólnej liczby ulic. Na ogół nazwa ich pochodzi od znajdujących się w ich pobliżu charakterystycznych obiektów, np. zamku (ul. Podzamcze), szkoły (ul. Szkolna), ogrodów (ul. Ogrodowa), drzew kasztanowca (ul. Kasztanowa) itd. Dwie nazwy ulic należące do innej podgrupy odnoszą się wprost do ich kształtu i rozmiarów (ul. Krótka i ul. Okręg). W grupie nazw ulic związanych z topografią, oprócz nazw jednowyrazowych, znajdują się także dwie dwuwyrazowe nazwy ulic (Nad Fosą i Nad Sajną).

Trzecia grupa nazewnicza ulic dotyczy upamiętnienia królów, książąt, wielkich wodzów i dowódców: Bolesława Chrobrego, Władysława Jagiełły, Księcia Witolda, Jana Henryka Dąbrowskiego, Józefa Zajączka, Waleriana Łukasińskiego i Tadeusza Kościuszki. Nazwanie ulicy imieniem Bolesława Chrobrego „wynosi na piedestał” Jego osobę, przede wszystkim, jako pierwszego koronowanego, w 1025 roku, króla Polski. Dwa następne imiona (nazwiska) wprowadzono w nazewnictwie ulic w Reszlu, jak można podejrzewać, dla podkreślenia obecności króla Władysława Jagiełły i księcia Witolda na terenach obecnych Mazur i Warmii, a to z uwagi na toczone przez nich wojny z Krzyżakami i sławetną bitwę pod Grunwaldem. Podobnie rzecz się ma prawdopodobnie z trzema następnymi nazwiskami: generała Jana Henryka Dąbrowskiego, Generała Józefa Zajączka i majora Waleriana Łukasińskiego – uczestników kampanii napoleońskich w Prusach (m.in. na terenie obecnej Warmii i Mazur). Ostatni z tej grupy Tadeusz Kościuszko, nie mający wprawdzie bezpośredniego związku z Warmią i Mazurami, ale jako wielki Polak, generał polski i amerykański, biorący udział w wojnie o niepodległość USA i w powstaniu antyrosyjskim o wolność Rzeczypospolitej, ma swoje godne miejsce niemal w każdym mieście w Polsce. Trzeba dodać, że wszystkie leżące najbliżej Reszla miasta: Kętrzyn, Mrągowo, Korsze, Bisztynek, Biskupiec mają także ulicę Kościuszki.

W Reszlu znajdują się trzy ulice, których nazwy zaczerpnięto z nazw miejscowości: Gdańsk, Racławice i Płowce. Dwie ostatnie wykorzystane w nazwach ulic upamiętniają dwie znaczące w polskiej historii bitwy. Trudno zaś powiedzieć dlaczego w Reszlu jest np. ulica Gdańska, a nie ma np. Biskupieckiej, Kętrzyńskiej lub innej wywodzącej się od nazwy najbliższego miasta. Przed 1945 rokiem w Reszlu były tego typu ulice: obecna ulica 1 maja nosiła nazwę ulicy Jeziorańskiej, a ulica Zwycięzców – ulicy Bisztyneckiej.

Nazwy takich ulic jak: Słowiańska, Mazurska i Warmińska, podkreślające obecne miejsce Reszla, nie wymagają jakiegokolwiek innego komentarza. Podobne stwierdzenie można odnieść do ulic z nazwą patrona zbiorowego: ulica Zwycięzców, Bohaterów i Wojska Polskiego.

I na zakończenie jeszcze kilka ciekawostek. Obecna ulica Mikołaja Kopernika przed 1945 rokiem nosiła nazwę Alei Kasztanowej. Cztery inne, prostopadłe do niej ulice, noszące obecnie nazwy: Jana Kochanowskiego, Kamila Cypriana Norwida, Michała Kajki i Fryderyka Chopina, miały poprzednio nazwy: droga Klonowa, Brzozowa, Głogowa i droga Lipowa. Przed 1945 rokiem ulica Podzamcze była z nazwy ulicą Gimnazjalną. Ulicą Zamkową była zaś, równoległa do niej, obecna ulica Henryka Sienkiewicza.

Ulica Adama Mickiewicza do końca II wojny światowej nosiła nazwę Hospitalstrasse, biorącą się z tego, że na tej ulicy znajdowały się dwa przytułki (w obecnej nomenklaturze hospicja): ewangelicki i katolicki (obecnie są to domy mieszkalne).

Reszel przed 1945 rokiem miał także ulicę Ogrodową. Znajdowała się ona jednak w innym miejscu niż obecnie. Nazwę tę nosiła ulica Nad Fosą. Jak z tego widać, w dawnej fosie, okalającej niegdyś mury miejskie, przed II wojną światową był także ogród, istniejący do dziś.

W opracowaniu wykorzystano:

1. Plan miasta Reszla sprzed 1945 roku opracowany w 1968 roku przez Josefa Juxa u Karla-Heinza Wolfa (PLAN DER STADT RÖSSEl/OSTPR. (vor 1945). Angeffestigt ohne Maßstab in Jahre 1968 von Josef Jux u. Karl-Hainz Wolf).
2. Reszel. Miasteczko na Warmii. Plan Reszla [online]. [dostęp 26.08.2009]. Dostępny w Internecie: http://www.reszel.pl/img/mapa/cala.gif
3. Reszel – mapa Polski [online]. [dostęp 26.08.2009]. Dostępny w Internecie: http://mapa.targeo.pl/Reszel.

REKLAMA

opublikowano: 2009-09-04, © Tadeusz Rawa,

5744

Komentarze

ostatnie artykuły z tego działu:

• Reszel widziany oczami turysty i podróżnika
• Książki pasjonatów historii Reszla i okolic
• Reszel – jedno z najpiękniejszch miasteczek w Polsce
• Sekrety reszelskiej historii
• Czy w podziemiach reszelskiego kościoła są skarby?
• „Badanie dawnych dzwonów...” - po prelekcji
• Zaproszenie
• Tylko projekt kończymy a nie działania...
• „Ocalmy od zapomnienia”
• Co się dzieje z kapliczkami?
• dalej...